Xotirangiz
kerakli ma’lumotlarni eslab qolishda pand berayaptimi? Sizda
tanishlaringiz ismini unutib qo’yish holari tez-tez uchrab turadimi?
Quyidagi holatlar balki sizga juda tanishdir: nima haqdadir gapirmoqchi
bo’lasiz, lekin u kutilmaganda esingizdan chiqib ketadi; fikringizning
o’rtasida aslida o’zi nima haqda o’ylayotganingizni hech eslay olmaysiz.
Agar shu muammolardan birortasi sizga tegishli bo’lsa, maqolani
o’qishda davom etavering. Bu maqola orqali siz qanday qilib xotirani
mustahkamlashni bilib olasiz. Bizning
xotiramiz cheklanmagan hajmdagi ma’lumotlarni saqlab qolish
imkoniyatiga ega. Agar biz shu imkoniyatlarni kengaytiruvchi usullarni
qanchalik ko’p mashq qilsak, kerakli ma’lumotlarni eslab qolishimiz
shunchalik osonlashadi. Miyamizda 3 turdagi xotira mavjud va ular o’z vazifasini turli yo’sinda bajaradi. Masalan:-
Tasodifiy xotira hayotimizdagi sodir bo’ladigan hodisalar haqidagi
ma’lumotlarni turli his-tuyg’ular bilan bog’liq holda saqlab qoladi. -
Semantik xotira bizni o’rab turgan olam haqidagi, turli so’zlar va
ularning ma’nolari to’g’risidagi umumiy bilimlarni o’z ichiga oladi. - Takrorlanib turuvchi xotira esa bizga doimiy amallarni bajarishimiz uchun imkoniyat beradi.Xotiraning pasayishi nimadan kelib chiqadi?Buning
bosh sababi atrofimizda har kuni ro’y beradigan chalg’ituvchi
voqea-hodisalardir. Tadqiqotchilarning so’zlariga ko’ra, bir kunda hech
bo’lmaganda mingta reklama namoyish qilinadi va bu chalg’itish uchun
yetarli bo’ladi. Quyidagilarni ham sabab sifatida ko’rsatish mumkin: 1. Gipertoniya – agarda qon bosimingiz yuqori bo’lsa, sizda xotirangiz pasayishi va ruhan og’irlashish ehtimoli ko’proq bo’ladi. 2.
Diabet – gipertoniya kabi miyamizning anglash, tushunish, o’rganish
funksiyasini pasaytirishda katta rol o’ynaydi, bu holat asosan yoshi
katta ayollar orasida ko’proq uchraydi. 3.
B12 vitamini yetishmasligi – agar sizning kunlik ovqatingizda
yetarlicha B12 vitamini bo’lmasa, xotirangiz zo’riqishlarni osongina
qabul qiladi. 4. Boshqa oziq bo’ladigan moddalar yetishmasligi esa miya qo’shimcha funksiyasining susayishiga olib kelishi mumkin. 5.
Zaharlanish – shunaqangi zaharlovchi moddalar borki, insonning miya
funksiyasini susaytirish bilan birga narkotikaga yo’liqtiradi. 6.
Klimaks davri (Ayollarda hayz ko’rishning butunlay to’xtashi) – ha bu
to’g’ri, qadrli ayollar! Bu vaqt davomida siz xotira funksiyasi va
fikrni jamlash bilan bog’liq talaygina muammolarni boshingizdan
o’tkazishingiz mumkin.
Xotirtamiz qanday ishlaydi?
U
avvalambor ma’lumotni ko’rish, hidlash, tegish, eshitish orqali saqlab
qoladi. Ma’lumotni uzoq vaqtli xotiraga saqlab qo’yishdan oldin qisqa
muddatli xotirada vaqtinchalik ma’lumotlar almashiniladi. Miyaning
ma’lumotlarni avtomatik ravishda ro’yxatga olish tizimi yo’q. Eslab
qolish qobiliyati yaxshi bo’lishi uchun ma’lumot xotirada
kodlashtirilgan bo’lishi kerak.Ma’lumotni qanday kodlashtirishimiz mumkin?Bu
uslubni siz maktabdan beri bilsangiz kerak: esda saqlab qolishni
xohlagan narsani ifodali o’qish va uni hech bo’lmaganda bir marta
qaytarish. Bu tez-tez uychraydigan holat. Masalan, biz telefon raqamini,
e’lon yoki yangiliklarni ovoz chiqarib, balandroq o’qisak, ularni eslab
qolishimiz oson bo’ladi.Aynan
shu uslubdan murakkabroq ma’lumotlar uchun ham foydalansak, qanchalik
samarali natija berishi mumkin? Masalan nutqni yod olish haqida nima
deysiz? Uni takrorlayverish shak-shubhasiz foydali bo’lib chiqadi –
nutqiningiz ustida qanchalik ko’p ishlasangiz, har bir qatorni eslab
qola olasiz.Yana bir
foydali usul: ma’lumotlarni guruhlarga ajratish va ularni tanish biror
narsa bilan bog’lab, eslab qolish. Uzunroq matnni tezroq yod olish uchun
esa mutaxassislar quyidagilarni tavsiya qilishadi:
1.
O’qiyotgan ma’lumotingizning ko’rinishini miyangizda yarating. Ularni
tasavvur qila olganingizda siz ma’lumotni yanada osonroq esda saqlab
qolasiz.
2.
Kulgili yoki bema’ni biror narsa haqida o’ylang. Keyin shu ifodani
o’qiyotgan narsangizga bog’lang. Bu sizga xotiralaringizni hissiyotlarga
bog’lashga imkon beradi.
Agar sizda xotira susayishi kuzatilayotgan bo’lsa, bu holni yaxshilash uchun qo’llaniladigan bir qancha usullar mavjud: 1. Vaqtingizni o’zingizni qiziqtiradigan ruhiy, xayoliy amallar bilan shug’ullanishga sarflang. 2.
Ovqatlanish tartibiga va ovqat tarkibiga e’tibor bering. Bilasizmi,
miyamiz tana og’irligining atigi 2%ini tashkil qiladi, lekin biz qabul
qilayotgan kislorod va ozuqalarning 20%ini iste’mol qiladi. Umumiy
qoidalarga ko’ra, siz qimmat ozuqaviy qo’shimchalarga muhtoj emassiz.
Shuning uchun "yomon narsalar” iste’mol qilmayotganingizga ishonch hosil
qiling. 3.
Miya tananing bir qismi ekanligini unutmang. Tanangiz uchun
bajarayotgan jismoniy mashqlar miya faoliyati rivojlanishiga ham yaxshi
yordam bera oladi. 4.
Mashqlarni ko’tarinki ruhda va kelajakka bo’lgan katta ishonch bilan
bajaring. Tashqi hodisalar ta’siridan yoki o’z fikrlaringiz tomonidan
zo’riqtirilganligidan qat’iy nazar, asabiylashish va xavotirlanish nerv
xo’jayralarimizni halok qiladi va yangi bittasi yaralishiga to’sqinlik
qiladi. Bunga misol tariqasida surunkali ruhiy zarbani ko’rsatishimiz
mumkin. Miyangizdagi nerv xo’jayralarining qanchalik uzoq yashashi siz
ulardan qanday foydalanishingizga bo’gliq. 5.
O’rganish orqali rivojlaning, zero miyamiz borligining sababi ham
yashab turgan muhitimizni o’rganish, o’zgartirish. Bu miyangizni tez-tez
yangi g’ayrat, faollik bilan harakatga undang deganidir. 6.
Bilamizki, biz sayyoramizdagi o’zini-o’zi nazorat qila oladigan,
boshqara oladigan yagona tirik mavjudotmiz. Hayotingizda zabt etishingiz
mumkin bo’lgan cho’qqilarni tasavvur qiling, ilhomlantiruvchi,
hissiyotlarni uyg’otuvchi so’zlar, nutqlarni tinglang. Maktab, kollejni,
oliy o’quv yurtini tugatgandan keyin ham har doim izlanishda davom
eting, bunda yoshingizning ahamiyati yo’q. Miyangiz rivojlanishda davom
etayotgani sizning nima bajarayotganingizda yaqqol ko’rinadi. 7.
Tadqiqot olib boring, sayohat qiling. Turar joyni o’zgartirib turish
sizni muhitga ko’proq e’tibor berishga undaydi. Yangi qarorlar qiling,
miyangizni ishlating. 8.
Miyangizni tashqi manbalarga ko’ra ishlatmang. Kino yulduzlari,
siyosatchilar, aqlli qo’shningizga ko’ra ham emas. O’z qarorlaringizni
o’zingiz qabul qiling va hattoki xatolarni ham. Harakatlaringizdan
to’g’ri xulosa chiqaring. Shu yo’sinda siz o’z miyangizni mashq qildirib
borasiz, qo’shningiznikini emas. 9. Kayfiyatingizni doimo yaxshi qilishga va tez-tez kulib yurishga odatlaning. 10. Ayollar uchun har hafta bir mil piyoda yurish xotiraning kuchayishini 13 foizga yaxshilaydi. 11.
Yangi til o’rganish - izlanishlar shuni ko’rsatadiki, o’z tilini ham
yaxshi bilmaydiganlar yoki xorijiy tillarni bilmaydigan odamlar xotira
pasayishi kasaliga nisbatan ko’proq duchor bo’lishadi. Hozirdan kurashni boshlang va bugunning o’zidayoq yuqoridagi usullardan hech bo’lmaganda bittasini yaxshilashga harakat qiling!
